-
Haber7-Özel
14 Mayıs seçimlerine hakikat adım adım giderken, altılı masa partilerinin ortak kararda birleşebildiği tek öge olan güçlendirilmiş parlamenter sistem, birçok ülkede olduğu üzere İsrail’de de krize neden oldu. İsrail’de Başbakan Binyamin Netanyahu liderliğindeki koalisyon hükümeti hükümeti başta Tel Aviv’deki Habima Meydanı olmak üzere 12 haftadır Hayfa, Batı Kudüs, Birüssebi ve Netanya gibi büyük kentler dahil ülke çapında onlarca noktada gerçekleştirilen şovlarla uğraşıyor. Son olarak Savunma Bakanı‘nın misyondan alınmasıyla doruğa ulaşan sürecin mimarı olarak ise parlamenter sistem ve bu sistemin eseri olan koalisyon hükümetleri gösteriliyor.
İSRAİL’DE NELER OLUYOR?
İsrail Adalet Bakanı Yariv Levin, 5 Ocak’ta Yüksek Mahkeme’nin yetkilerini sonlandıran, yargının, yargıçların seçimi üzerindeki tesirini azaltan bir “yargı reformu” planladıklarını duyurdu. Netanyahu başbakanlığındaki koalisyon hükümetinin, yargının birtakım yetkilerini Meclis’e devretmeye yönelik atakları, Yüksek Mahkeme başta olmak üzere hükümet ile İsrail yargı sistemi ortasında tansiyona yol açtı.
Yargının yetkilerini sınırlayan bu reform halk tarafında da kabul görmedi. 12 haftadır protesto edilen yargı ıslahatı, Başbakan Binyamin Netanyahu’nun, tartışmalı yargı düzenlemesinin durdurulması davetinde bulunan Savunma Bakanı Yoav Gallant‘ı misyondan almasıyla tekrar alevlendi. Protestolar karşısında geri adım atmayacağı bildirisi veren Netanyahu hükümetine karşı 600 binden fazla insan sokaklara döküldü.
Peki bu sürece nasıl gelindi? İşte koalisyon hükümetlerinin kaos ve iç savaşa sürüklediği İsrail’in son yıllardaki hükümet çıkmazları…
SON 4 YILDA 5 SEÇİM
İsrail’de yaşanan bu huzursuzluğun temelinde ise Türkiye’de de altılı masa ortakları tarafından uygulanmaya çalışılan parlamenter sistem ve koalisyon hükümetlerinin olduğu belirtiliyor. 2019 yılından bu yana son 4 yıl içinde 5 kez seçime giderek koalisyon hükümetleri yüzünden tertipli bir siyasi iktidar bulamayan İsrailliler, birtakım düzenlemeleri de mazeret ederek demokrasiyi sokaklarda aramaya başladı.
KAOS EKEN KOALİSYON HÜKÜMETLERİ
Ülkede son seçim Mart 2020’de, koronavirüs devrinde yapılmıştı. Daha evvel Nisan ve Eylül 2019’da yapılan iki seçimin sonucunda Başbakan Netanyahu’nun Likud Partisi ile eski Genelkurmay Lideri Benny Gantz‘in Mavi ve Beyaz İttifakı başa baş götürmüş, iki başkan koalisyon hükümetinde anlaşamayınca üçüncü sefer seçime gidilmişti.
Lakin Nisan ayında kurulan ve iki yıl Netanyahu; iki yıl da Gantz‘in başbakanlık koltuğuna oturması planlanan koalisyon hükümeti de birçok hususta sorun yaşadı.
8’Lİ KOALİSYON
Hükümetin anlaşamayıp dağılmasının akabinde bu defa Naftali Bennett ve Yair Lapid liderliğindeki Yeş Atid, Yeni Sağ, Personel, Mavi ve Beyaz, Beiteinu, Yeni Umut, Meretz, Birleşik Arap Listesi partilerinin oluşturduğu hükümet 13 Haziran’da Meclisten güvenoyu alarak misyona başladı.
Siyasi uyumsuzluklar nedeniyle uzun müddet misyonda kalması beklenmeyen 8’li koaliyon hükümeti 29 Aralık 2022‘de son buldu.
6’LI KOALİSYON GELDİ, KRİZ DERİNLEŞTİ
Yapılan yeni seçimle İsrail’de Binyamin Netanyahu başbakanlığındaki yeni koalisyon hükümeti kuruldu. Bu koalisyon hükümeti şu anda Türkiye’de muhalefet partilerinin oluşturduğu üzere 6 parti tarafından kurulmuş durumda. 29 Aralık 2022‘de Meclisten güvenoyu alarak misyona başlayan altılı Netanyahu hükümetinin uyuşmazlıkları nedeniyle ülkede iç savaşın eşiğine geldi.
NEREDE KOALİSYON ORADA İSTİKRARSIZLIK
Ancak koalisyon sistemi yalnızca İsrail’i çalkalamıyor. Parlamenter sistemin olduğu birçok Avrupa ülkesi koalisyon hükümetlerinin çıkmazıyla karşı karşıya kalıyor. İngiltere, İtalya, Hollanda, Almanya, İsveç, İspanya gibi Batılı ülkeler son yıllarda parlamenter sistemin doğurduğu bütün aksilikleri yaşıyor.
İşte Avrupa’da parlamenter sistem ve sonucunda koalisyon karmaşasıyla uğraşan ülkeler;
- İtalya: İtalya’da Başbakan Mario Draghi, 21 Temmuz 2021’de misyonundan istifa etti.
- İngiltere: İngiltere’de 2016’dan bu yana 5 hükümet değişti. Lizz Truss hükümeti idarede yalnızca 44 gün dayanabildi.
- Hollanda: 299 gün hükümet kurulamayan Hollanda’da Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD), Hristiyan Demokratlar Birliği (CDA), Demokrat 66 (D66) ve Hristiyan Birlik Partisi’nden (CU) oluşan dört partili yeni koalisyon hükümeti 10 Ocak 2022’de vazifeye geldi.
- Almanya: EylüL ayında yapılan seçimlerin akabinde Almanya’da Toplumsal Demokrat Parti (SPD), Hür Demokrat Parti (FDP) ve Yeşiller’in sürdürdüğü koalisyon hükümeti 59 gün sonra kurulabildi.
- Belçika: Mayıs 2019’da yapılan seçimlerin üzerinden geçen 605 gün sonra bir hükümet kurulabildi.
- Bulgaristan: 14 Kasım 2021’de yapılan seçimlerin akabinde kurulan 4’lü koalisyon hükümeti 6 ay misyon yapabildi.
- İsveç: hükümet 2021 yılında bir kira düzenlemesi nedeniyle dağıldı.
- İspanya: İspanya’da 249 gün sonra Ocak 2020’de 6 partinin takviyesiyle kurulan koaliyon Katalonya ile bağımsızlık talebi için masaya oturmayı kabul etti.
- Bosna Hersek: Bosna Hersek’te, 2018 seçimlerinde hükümeti kurmak tam 14 ay sürdü.
- Sırbistan: 3 Nisan’da sandığa giden Sırplar seçimden 7 ay sonra hükümeti kurabildi.
