Havacılık ve uzay alanında Türkiye’yi temsil eden ANKA, Gökbey, ulusal muharip uçağı, Altay tankı, MİLGEM platformlardaki imzalarıyla TUSAŞ, yerli ve ulusal eserlerini geliştirmeye devam ediyor.
TUSAŞ Motor Sanayi AŞ (TEI) Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit Habertürk’te uzun müddettir devam eden projelerle ilgili değerli açıklamalarda bulundu.
“İLK UÇUŞ İNŞALLAH BU YIL”
Prof. Akşit yerli helikopter motoruyla ilgili “Projenin başlamasından birinci motor prototipini teslimimiz 3 yıl 10 ay kadar sürecek. Ben sayın Cumhurbaşkanımıza “3-5 yıl” dedim. Birinci uçuş inşallah bu yıl gerçekleştirilecek” dedi.
Akşit’in açıklamalarından öne çıkan başlıklar şöyle:
80’li yılların başında F-16 savaş uçaklarını alırken merhum Özal ve kumandanlar uçaklarının bakımları yapılması için tesis kurulmasını istiyorlar. O vakit bastırıyorlar, General Electric’le anlaşıyorlar. TUSAŞ’ı ikiye bölüyorlar. TUSAŞ Uçak Sanayi ve TUSAŞ Motor Sanayi diye ikiye bölüyorlar. Motoru Eskişehir’e kuruyorlar. Bana nazaran bizim insanımız, milletimiz nitekim pratik zekalı, çalışkan, üretken kıvrak zekalı insanımız var. Ben Boğaziçi Makina Mühendisliği mezunuyum. Birinci tercihim en yüksek puanlı makine mühendisliğiydi. Bu türlü projeler yapmak için uzun devir devlet iradesi ve finansal dayanağı gerekiyor. Evvelki yıllarda Türkiye’nin tarihinde sık sık hükümetler değişirdi. 11 ay süren hükümetler bile vardı. Birisinin dayanak verdiği projeye öteki dayanak vermiyordu. Uzun soluklu projeleri yürütmek mümkün değildi. Helikopter motoruna 2017’de başladık. Daima siyasi irade dayanağı vardı. 2013’ün Aralık sonunda başladım yaklaşık 10 yıllık süreçte hiç kesilmeyen devlet iradesi, politik, mali takviyesi olmasaydı takım dağılırdı.
Gökbey’e ulusal motor takılacak;
“DEVLET PROJELERİN ARDINDA DURDU”
2000’li yıllarda ANKA, Gökbey, ulusal muharip uçağı, Altay tankı, MİLGEM platformları kuruldu. Devlet gerisinde durdu. Sonra da en değerli alt sistemleri yerleştirmeye başladılar. Motor projeleri biraz daha geriden geldi. Motorda çok kritik export denetim dediğimiz kimsenin kimseye satmadığı, vermediği teknolojiler var. Mesela tek kristal kanat döküm teknolojileri. Motoru düşünün, havayı girişten emiyoruz. Kompresörde sıkıştırdık, yüksek basınça ulaştırdık, yanma odasına aldık, yakıtı döktük, kibriti çaktık. Genleşecek fakat daracık bir yerde yapıyoruz. Ancak art tarafı açık. Genleşirken arttan süratle fırlasın istiyoruz. Tesir yansıdan itki elde ediyoruz. Yanma odasından çıkan kızgın gazın birinci çarptığı kesimler aleve direkt maruz kalıyor. Güneşin yüzey sıcaklığının yüzde 45 civarında. Bu sıcaklığa hiçbir metalin dayanması, erimemesi mümkün değil. Bunları seramik kaplamalarla muhafazaya çalışıyoruz. O sıcaklıkta çalışabilecek materyal sayısı hudutlu.
“YERLİ VE ULUSAL MANADA BİR JET MOTORU”
Metaller katılaşırken donma her an her noktada birebir anda başlıyor. Kristalleşme her yerde başlıyor. Milyarlarca kristalden oluşuyor. Siz istiyorsunuz ki tek bir hücreyi seçiyorsunuz. O hücreyi özel kurallarda büyüte büyüte bütün kanadı tek bir hücre halinde üretiyorsunuz. Çok dehşet, güç teknoloji. Biz TÜBİTAK Materyal Enstitüsü ile oturduk, beraberce çalışarak beraberce geliştirdik.
Gerçekten yerli ve ulusal manada bir jet motoru. Öncü motor bu. Bundan sonrası artık vakit ve para problemi. Helikopter motoru aslında bildiğimiz jet motorunun bir tık ötesi. Kopya çekmek diye bir şey sözkonusu değil. Büsbütün güç sınıfları farklı. Alışılmış ki motor çalışması yaparken, mevcut varolan motorlarda her veriyi inceliyoruz. Nasıl çözdüklerini anlamaya çalışıyoruz. Bu da doğal bir şey herkes birbirini anlamaya çalışıyor. Mevcut Atak helikopterinden bu motor daha büyük ve daha güçlü. Zira o denli istendi bizden. Tasarım baştan aşağı değişti. Olağan ki emsal fizikî metotlarla çözüyoruz.
“TÜRKİYE’DE TEK KRİSTAL TİRBÜN KANATLARININ MALZEMESİ”
Bu sivil bir motor. Çift kullanımlı. Askeriye dönüştürülmesi için zırhlandırılması lazım. Çok güç şeyler değil lakin hukuksal pürüzler var. Atak projesi kurgulanırken motorun olduğu bölgeler yabancı ortağa ilişkin. Oraya dokunacakları pek mümkün değil. Bizden isterlerse motoru askeriye dönüştürebiliriz. Büsbütün bizim dizaynımız, yerli ve ulusal. Bir Japon yahut Alman arabası aldığınızda 4 silindirli. Sistem tıpkı. Yoksa yeni bir motor icat etmedik; lakin kendi dizaynımız. Vazifeye geldiğimde bütün şirkette 2 tane materyal mühendisi vardı. Misyona gelince gereç ve proses mühendisliği grubu kurduk. Kocaman bir müdürlüğümüz var. Bu işi yapıyor. Bu gereçleri yerli ve ulusal olarak Türkiye’de geliştiriyoruz. Sayın Fikri Işık Bakan’la kahvaltıda buluştuk. Yıl 2016’nın sonu yahut 2017’nin başı olması lazım. Döktüğümüz kanadı masaya koydum. Sayın Bakan ‘Bunun materyali nereden geliyor, onu da alacaksınız’ dedi. ‘Sayın Bakanım bunu tasarladık, mecbur oturduk, döküm prosesi geliştirdik’ dedim. Alaşımı da geliştirdik. Türkiye’de tek kristal tirbün kanatlarının gereci Türkiye’de gelişti.
“İLK UÇUŞ İNŞALLAH BU YIL OLACAK”
İşin içine kimya, fizik giriyor. Bunları Türkiye’nin en âlâ okullarında okuyan şahısları alıp kendimiz yetiştiriyoruz. Bu gençleri biz eğitiyoruz. Danışmanlık alıyoruz. Yabancı danışmanlar geliyor, sorularımızı soruyoruz. Fazla bir bilgi paylaşmıyorsa, kesiyoruz kontratını gönderiyoruz. Bu motorun şu ana gelmesi 1000’i geçkin şahısla oldu. Prototip, imalat mühendislerimiz var. Kesimin modeli çıktı, bunu kütük metalden bu hale getirmek için teğe bir kod yazması lazım. Hangi proseslere nazaran yapılacak ki yamuk yumuk yapılmasın. Bunları da koyarsanız 1000-1500 kişi olur. Projenin başlamasından birinci motor prototipini teslimimiz 3 yıl 10 ay kadar. Ben Cumhurbaşkanımıza 3-5 yıl dedim. Birinci uçuş inşallah bu yıl gerçekleştirilecek. Gökbey motoruna kavuşmak üzere.
“2024’ÜN SONU İTİBARIYLE BİRİNCİ SERİ IMALATA BAŞLAMAYI HEDEFLİYORUZ”
Uluslararası sivil otoriteleri var. Bunların müsaadesi olmadan sivil insan taşıyan aracı kaldıramazsınız. Sivil sertifikasyonu inşallah aksilik olmazsa, önümüzdeki yılın sonuna yanlışsız birinci motorumuzun testleri o olgunluğa gelecek. Sertifikasyoncuyu çağırıp, denetçinin huzurunda yapıyoruz. Biz yaptık hazırız dediğimizde o testleri yapıyoruz esasen. Emin olduktan sonra çağırıyoruz. Bir de onun huzurunda tekrar ediyoruz. Platform üreticisinin kendi iç süreçleri var. Biz diyelim ki yarın teslim ediyoruz. onlar bizim test sonuçlarını öncelikle inceliyorlar. Birinci uçuş testi motorumuzun meselesiz çıkmasına bağlı. Sorun çıkmazsa birkaç ay içinde olabilir. Testi yaparken umulmadık bir şey çıkıyor diyelim. ‘Şurayı düzeltin bir daha gelip göreyim’ diyor. Bir daha gelmesi 3 ay ay. 2024’ün sonu itibariyle birinci seri imalatı başlatmayı hedefliyoruz.
“SIKORSKY HELİKOPTERLERİNİN BÜTÜN KESİMLERİNİ BİZ ÜRETİYORUZ”
İmalat yeteneğimiz çok uygun. Sikorsky helikopterlerinin bütün modüllerini biz üretiyoruz. Yanma odası dahil. Onları dahil Türkiye’de üretiyoruz. Bizim motorlarımızda uçan birinci yerli Karaşahinler ordumuza teslim edildi. Şu anda uçuyorlar. Dünya klasmanında bu tip motorlar 1-2 milyon dolar ortasında. Az alıyorsanız 2’yi de geçiyor. En kritik kesimi sıcak kanatlar. Geliştirdiğimiz gereç teknolojilerini Roketsan, hatta Baykar bile materyal alıyor. Biz azamî gücün üstüne çıkardık 1572 beygire kadar güç ürettik. Helikopterde bir motor giderse öteki motor azamî güce çıkıyor. İrtifanız çok yüksekse otoratasyon diye bir şey var, iki motor da gitse siz sert bir inişle inip, canınızı kurtarıyorsunuz. Dünyanın en büyük uçak motoru vardır. O kadar büyük ki, içine uçak sığıyor. Ben onun içinde şahsen yorulma tahlillerini yaptım. Birinci THY almış, merdivenden çıkarken gördüm. Heyecanlandım. Merdivende döndüm, o vakit üniversiteydim. Yanımdaki beyefendiye dedim ki, ‘Bu motorun dizaynında üç tane parça’ var dedim. Beyefendi ne olduğunu da anlamadı.
“ARGE’YE PARA YATIRAN 6. ŞİRKETİZ”
Helikopter motorumuz Savunma Sanayi Başkanlığı tarafından resmi proje var. Bu füze motorunu devletimizden fon aldık. Kimi yerlerde kendimiz fonladık. Türkiye’de ARGE’ye para yatıran 6. şirket hale geldik. Çok önemli ARGE’ye para yatırıyoruz. Devlet herşeyi karşılayamıyor. Biz yalnızca motor geliştirmek için değil imalata da çok önemli ARGE yapıyoruz. TEI aslında ihracat yıldızı. Cirosuna oranla en büyük ihracat yapan birinci şirket bile çıkabilir. İhracat pahası açısından Baykar’ı hariç tutuyorum tabi, onlar maşallah üretimlerin hepsini ihraç ediyorlar. Biz kamu şirketiyiz. Biz ikinci geleceğimize inanıyorum.
“ARKASINDA DURULMAZSA BİTER”
Bize düşen hisse zannediyorum 350 milyon dolarları yakalayacağız. Kovid darbesinden ötürü gecikmeli geliyor. Yoksa bu yıl 400-500 ‘leri görecektik. Ciro oranımız çok yüksek. Baykar’dan sonra ürettiğimizin çok ölçüsünü ihraç ediyoruz.
Daha evvel neden bu türlü bir şey başarılamadı. Sebebi istikrar ve siyasi irade. Burada Cumhurbaşkanımıza tekrar teşekkür ediyorum. Gerisinden durulmazsa proje durduğu anda biter. Savunma sanayi başkanlığımız fon aktardı. Bunlar çok değerli. Türkiye çok güçlü bir ülke değil, bunlar da çok ucuz şeyler değil. Bunlara çok yüksek ölçüde paraları aktarabilmek kolay bir iş değil. yani devlet ardında durması lazım. Bütün grubumuz teknisyenlerimiz, en alttaki çalışanımıza kadar çok mükemmel işler çıkardılar.
